همزمان با روز معمار، سوم اردیبشهت ماه 1398، اولین سمپوزیوم «نوآوری شهری و رشت آینده» با همکاری شهرداری و شورای اسلامی شهر رشت، دانشگاه گیلان، انجمن علمی دانشکده‌ی معماری و هنر، موسسه‌ی مردم نهاد معماری و گروه برساو با حضور جناب دکتر رضا رسولی و جناب آقای محمد حسن عاقل منش از اعضای شورای اسلامی شهر رشت در مجموعه‌ی تالار حکمت دانشگاه گیلان برگزار شد. گفتنی است در حاشیه‌ی این برنامه از فیلم بازآفرینی شهری "از میدان تا میدان" نیز رونمایی شد و از عوامل فیلم قدردانی صورت پذیرفت.

این سمپوزیوم در سه پنل "نوآوری شهری، ضرورت ها و پیامد ها"، "تحقیقات شهری، راهگشای نوآورانه، اقتصاد و جامعه شناسی" و همچنین "منظر شهری، مهندسان مشاور و لزوم نوآوری" برگزار شد.

به نقل از دبیر علمی این سمپوزیوم مهندس سعیده قرشی، سمپوزیوم نوآوری شهری و رشت آینده قصد دارد با اولویت بخشیدن به زیرساخت‌های فرهنگی در جامعه‌ی حرفه‌ای و مدیریت شهری مفاهیم و رویکردهای نوین و روش شناسی‌های نوآور را به حوزه ‌ی معماری و شهرسازی گیلان معرفی کند.

تغییر در گفتمان آکادمیک سیاسی و اجتماعی به سوی توسعه‌ی شهری دانش‌بنیان از راهبردهای اصلی این سمپوزیم است و افق‌های مبتنی بر شکل دهی آینده‌ی اقتصاد شهرها از طریق افزایش ظرفیت‌های جذب، تولید و حفظ دانش و فناوری و نوآوری‌های مرتبط در پنل‌های تخصصی این سمپوزیوم بررسی شد. محورهای عمده‌ی این سمپوزیوم تخصصی که می‌تواند به محورهای عملی ارتقا یابد به قرار زیر قابل بیان است:

• تبیین چارچوب نظری مفهوم نوآوری شهری و حوزه‌های مرتبط با آن
• ساز و کار تولید دانش و فناوری‌های نوین بر بستر شهر رشت
• آموزش نواوری در بدنه‌ی شهر و ذینفعان حوزه
• اکوسیستم نوآور و لزوم تدوین منشور نوآوری شهری درون‌زا در رشت
• فرهنگ نوآور و لزوم امکان‌سنجی گفتمان‌های نوین کار آفرینی و تجارت، فضای کار، فضای سکونت
• نواوری شهری و کیفیت زندگی شهری

نوآوری شهری، قشر مولد و نهادسازی

اهمیـت دانش بنیـان بـودن مدیریت شـهر و حوزه‌ی نوآوری شهری تـا بدان انـدازه اسـت کـه مفاهیـم، نظریه هـا و الگوهـای فراوانـی در دهه‌هـای اخیـر وارد ادبیـات مدیریـت شـهری شـده اسـت. گویـا در بزنگاه کلانشـهرهای امـروز، کلیـد واژه‌ی گشـایش قفـل دشـواری‌های مدیریتـی، واژگان دانـش و پژوهـش اسـت. شـهر دانـش بنیـان نقـش بسـیار مهمـی در تولیـد، رشـد اقتصـادی و توسـعه دارد و یكـی از موثرتریـن پاردایم‌هـای شـهرهای پایـدار آینـده اسـت که در اکوسیستمی نوآور می‌تواند بروز کند.

این موضوع در سخنرانی مشترک دکتر بهرام هوشیار یوسفی، پسادکتری مدیریت دانش و نوآوری از دانشگاه اسکوده، سوئد و دکتری معماری، پروسه طراحی از دانشگاه تکنیک وین، و سعیده قرشی، پژوهشگر معماری و شهر، محقق حوزه‌ی نوآوری شهری و مدیر گروه برساو، بیان شد. این دو سخنران در ارائه‌ا‌ی مشترک به اهمیت حفظ نیروی انسانی مولد در مناطق شهری خلاق و با رویکردهای نوآوری شهری پرداختند و به لزوم ترکیبی از زیرساخت های نرم و سخت در شهر، تقویت ارتباطات بین مردم، وجود سطح بالایی از امکانات و کیفیات، حمایت از فضای سوم، پیشرفت‌های تکنولوژی، حالت متعادلی بین جهانی شدن و حفظ ارزش های محلی، وجود متفکران و خلاقان پویا و اجراکنندگان ایده ها و وجود زیر ساخت‌های هوشمند رسمی و غیر رسمی در بروز شهر خلاق اشاره کردند.

در ادامه ارائه‌ی تخصصی توسط مهندس نوا توکلی‌مهر صورت گرفت که به مشکلات اصلی در نوآوری شهر و توسعه‌ی دانش بنیان، پرداخته شد و به بازتعریف فضاهای شهری، نظریه‌های مرتبط در این ارتباط اختصاص یافت.

باید در نظر داشت که توسـعه‌ی شـهری دانـش بنیـان دو هدف عمـده دارد: هدف نخسـت مشـتمل بـر راهبرد توسـعه، اقتصاد و شهر است که دانش فنی را برای نوآوری تولیدات و خدمات، دانش بازاری را برای درک تغییرات علایق و انتخاب‌های مصرف کنندگان، دانش مالی را برای اندازه گیری خروجی‌ها و ورودی‌های تولید و فرایندهای توسعه و دانش انسانی در شکل خلاقیت و مهارت آراسته می‌کند. هـدف دوم توسـعه شـهری دانـش بنیـان مشـتمل بـر افزایـش و ارتقـای مهـارت و دانـش شـهروندان بـه عنـوان سـرمایه‌ی اجتماعـی و ابزارهایـی کلیدی برای توسـعه‌ی اجتماعـی و فـردی اسـت. سیاسـت‌های توسـعه‌ی شـهری دانـش بنیـان شـامل توسـعه و پذیـرش فناوری‌هـا، توزیـع سـرمایه‌های سـودمند، توسـعه‌ی سـرمایه‌ی اجتماعـی و توسـعه‌ی سیسـتم‌های سـرمایه می‌شـود.

اگـر پارادایم شـهرهای دیروز، شـهرهای مهندسـی شـده‌ای بـوده اسـت کـه روی زیرسـاخت‌هـای سـخت نظیر جاده‌ها، تاسیسـات شـهری، معماری بناهـا و تـوده و فضـا و در یـک کلام کالبد سـاخته شـدند و رشـد پیدا کردند، شـهرهای فردا، علاوه بر این زیرسـاخت‌ها در جسـتجوی همان زیرسـاخت‌هـای نرم و لایـه‌هـای اجتماعـی و فرهنگی باشـند. در عرصـه‌ی رقابت‌هـای جهانی، شـهرهایی پایـدار خواهنـد مانـد کـه بتواننـد بـر روی خطـوط جهانـی حرکـت کـرده و بـه مـوازات پیوندهـای ارتباطـی قـوی در داخـل مرزهـای خـود بـا ارزش‌هـای محلـی و بومـی ایجـاد نماینـد. در چنیـن اوضـاع و احـوال پیچیـده‌ای، نیازمنـد دو قابلیـت منحصـر بفـرد ذهنـی و انسـانی هسـتیم؛ خلاقیت و نـوآوری. به نظر می‌رسد رشت به عنوان کلانشهری است که در حال مواجه شدن با مسائل و مشکلات جدید است نیازمند آشنایی و گفتگو در این باب است. به واقع تغییر در گفتمان آکادمی سیاسی و اجتماعی در مورد توسعه‌ شهری و منطقه‌ای در اواخر 1990 صورت پذیرفت. این تغییر بنیادین که همگام با تغییر اندیشه فردیست به پسا فردیست بود، انگاره جدیدی را به منصه حضور رسانید که طلایه دار آغاز هزاره جدید نیز گشت. پایه‌های انگاره جدید مبتنی بر شکل دهی آینده‌ اقتصاد شهرها و مناطق شهری از طریق افزایش ظرفیت‌های جذب، تولید و حفظ دانش و فناوری و نوآور‌ی‌های مرتبط بود. این بحث در پنل تخصصی اول با عنوان "نوآوری شهری ضرورت ها و پیامدها" و با حضور ارزشمند متخصصان نام برده در ادامه شکل گرفت.

• رضا رسولی: شورای شهر رشت، رئیس کمیسیون عمران و توسعه‌ی شهری رشت
• بهرام هوشیار یوسفی: پسادکتری مدیریت دانش و نوآوری از دانشگاه اسکوده، سوئد و دکتری معماری، پروسه طراحی از دانشگاه تکنیک وین، اتریش
• علی باستی: دکترای تخصصی، دانشیار دانشکده فنی دانشگاه گیلان، پارک علم و فناوری گیلان
• سعیده قرشی: پژوهشگر معماری و شهر، مدیریت گروه برساو، عضو و هادی پنل

این پنل به اهمیت وجود اکوسیستم‌های نوآور و وجود مکانیزم‌ها و دینامیزم‌های تسهیل کننده‌ی بروز نوآوری شهری و تجلی یافتن آن در شهر اختصاص یافت و با توجه به حضور دکتر علی باستی ریاست محترم پارک و علم و فناوری گیلان که به رسالت پارک‌های علم و فناوری به عنوان نمودی از اکوسیستم نوآور در شهر اشاره کردند و لزوم کسب و کارهایی با ماهیت جدید را به دقت تشریح نمودند ادامه پیدا کرد. دکتر رضا رسولی رئیس کمیسیون عمران و توسعه‌ی شهری با اشاره به لزوم توجه به کیفیت زندگی شهری به پتانسیل‌های فرهنگی و اجتماعی شهر رشت در کنار پتانسیل‌های فضای شهری رشت اشاره کردند و افق گشایی توام با تدبیری برای همکاری‌های احتمالی پارک علم و فناوری و سایر نهادها و سازمان‌های شهری ارائه دادند.

می‌توان اینگونه بیان کرد که توسعه‌ی شهری دانش بنیان و نوآوری شهری به عنوان پدیده‌ای در حال ظهور در عرصه‌ی توسعه‌ی شهری و منطقه ای، به طور گسترده در جایگاه یک راهبرد توسعه‌ی استراتژی در وادی توسعه در جهت افزایش رقابت پذیری شهرها در بستر یک جامعه‌ی دانش بنیان و تکنیک شهرهای دانش به عنوان یک کنش موفق، تلقی می‌شود. در این مورد پژوهشگران حوزه‌ی شهر ابراز می‌دارند، تحقق این امر در گرو افزایش قابل توجه در عرصه‌‌ی راهبردهای توسعه‌ی‌ مبتنی بر دانش در راستای رقابت‌پذیری شهری است. در این بین مدیریت یا حکمرانی شهری در مناطق، به اتخاذ راهبردهایی منوط به حرکت به سمت ایجاد شهرهای دانش، تشویق می‌شوند. مرتبط با این موضوع دکتر بهرام هوشیار یوسفی به عنوان استراتژیست نوآوری به شکاف‌های بازدارنده‌ی نوآوری در شهر اشاره کرد و لزوم نوآوری و ضرورت آن را در حوزه‌های مختلف و مرتبط با شهردر کنار اهمیت توسعه‌ی درون‌زا در این باب تشریح کرد. مهندس سعیده قرشی با اشاره به رنکینک موجود برای ارزیابی شهرهای نوآور به اهمیت پیوند بین زندگی شهری و کسب و کارهای نواورانه در مراکز شهری پرداخت و به تبعات فیزیک شهر اشاره کرد.

دومین پنل تخصصی با عنوان "در باب تحقیقات شهری، راهگشایی نوآورانه، اقتصاد و جامعه شناسی" با حضور ارزشمند متخصصان نام برده در ادامه شکل گرفت.

• سیده مائده قرشی: دکترای جامعه شناسی گرایش توسعه اقتصادی، مدیر اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، عضو و هادی پنل
• نرجس محجوب: دکترای تخصصی، رئیس اداره مطالعات و پژوهش شهرداری رشت
• علی‌اکبر سالاری‌پور: دکترای تخصصی، استادیار دانشکده معماری و هنر دانشگاه گیلان
• بهنام رمضانی‌نژاد: مدیر مسئول موسسه‌ی فرهنگی و هنری معیار سخن

این پنل به ضرورت تحقیقات شهری چند جانبه و کاربردی پرداخت و اثراتش را بر شهر و معماری و متعلقات آن تشریح نمود. دکتر مائده قرشی با بیان تجربه‌ی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به تشریح اهمیت و لزوم راهگشایی‌های نوآورانه در باب تحقیقات شهری پرداخت. دکتر نرجس محجوب با نگاهی آسیب شناسانه و دقیق به وجوه مهجور مانده و اهمیت چند جانبه بودن تحقیقات شهری و لزوم برنامه‌ریزی در این باب پرداخت. دکتر علی اکبر سالاری‌پور به موضوع طرح‌های راهبردی و نقطه‌ی انفصال بین رویکردهای آکادمیک و سازمانی در پژوهش‌های شهری پرداخت و آقای بهنام رمضانی‌نژاد به عنوان یک فرد فرهنگی با تشریح لزوم نگاه فرهنگی و درون‌زا به آسیب شناسی وضعیت تحقیقات شهری پرداخت و با تحلیل وضعیت فعلی تصویری افق گشایانه را در خلال ضرورت این بحث ارائه نمود.

پنل سوم با عنوان "منظر شهری، مهندسان مشاور و لزوم نوآوری" با حضور ارزشمند متخصصان نام برده در ادامه شکل گرفت.

• نوا توکلی مهر: کارشناس ارشد منظر، مدیر مسئول نشریه و هیئت مدیره دفتر مهندسان مشاور شهر و منظر
• رضا ویسی: دکترای برنامه‌ریزی شهری، مدیر شهرسازی و توسعه شهری و قائم مقام معاونت شهرسازی و معماری شهرداری رشت
• نرجس محمودی: معمار، معاون بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت
• سعیده قرشی: پژوهشگر معماری و شهر، مدیریت گروه برساو، عضو و هادی پنل

این پنل با اشاره‌ی مهندس سعیده قرشی به لزوم تعریف ماهیت منظر شهری با لحاظ کردن افق‌های میان‌گستره‌ای و میان سازمانی آن آغاز شد و با سوگیری آسیب شناسانه ادامه پیدا کرد. دکتر رضا ویسی توضیحات دقیقی را در خصوص چالش‌ها و مسائل دخیل در شکل‌گیری وضع کنونی منظر شهری در شهرهای ایران و به‌ویژه رشت، بیان کرد و مهندس نوا توکلی‌مهر با ارائه‌ی تعریفی از منظر شهری و تشریح وجوه حائز اهمیت در آن به لزوم نوآوری مهندسان مشاور در حوزه‌ی طرح‌های توسعه‌ی شهری پرداخت. مهندس نرجس محمودی در خصوص ارائه‌ی ضوابط و الگوهای معماری که منجر به شکل گیری منظر شهری هویت مند خواهد شد به موضوع پرداخت و در ادامه آسیب‌ها و نقاط انفصال در این باب ارائه شد.

چنین فرض می‌شود که توسعه‌ی شهرهای آینده چشم اندازی آینده نگرانه برای ما فراهم ساخته‌است. گفته می‌شود، در اواخر قرن بیستم گفتمان و ایده‌ی توسعه‌ی ‌شهری دانش‌بنیان به عنوان یک انگاره‌ی‌ جدید و پشتیبان یک تغییر که شهرها را به سمت شهرهای دانش‌بنیان و جوامع را به سمت جوامع دانش‌بنیان سوق می‌دهد، بروز کرده است. این در حالی است که در قرن 21، همراه با چالش های بسیاری در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، تکنولوژیکی و حتی چالش‌های آب و هوایی، باز تعریف این انگاره را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

باید درنظر داشت از آغاز تمدن بشر، توسعه‌ی‌ شهری و توسعه‌ی‌ اقتصادی – اجتماعی دست در دست هم و در پناه توسعه‌ی تکنولوژی پیش رفته اند. و این سه‌گانه‌ی در هم تنیده بوده است که ساختار یک جامعه و افق قابل دست‌یافت آن را شکل داده‌است. از طرفی دیگر با لحاظ کردن نگاه تاریخی به شکل گیری جوامع درخواهیم یافت که، جامعه در یک دوگانه در هم تنیده اقتصاد را شکل می‌دهد و اقتصاد نیز موجب شکل‌گیری آن می‌شود.

این سمپوزیوم آغاز راهی نوآورانه برای راهگشایی در باب شهر و معماری بود که با بلند نظری مسئولان شهری رشت فرصت بروز یافت و با استمرار و تداوم امیدوار است که افق‌گشا باشد.