مالکیت ادبی و هنری
به قلم احمدرضا دالوند
مالکیت ادبی و هنری از دیرباز به عنوان یکی از اقسام مالکیت در دنیا شناخته شده و مورد حمایت قرارگرفته است . در ایران از سال 1348با تصویب قانون " حمایتِ حقوق مؤلفان و منصفان و هنرمندان " مالکیت ادبی و هنری به رسمیت شناخته شدو مُقَنِن با احترام به حقوق مادی و معنوی پدید آورنده اثر ، درصدد حمایت از مؤلفین و مُصَنِفین و هنرمندان برآمد.
در قانون فوق الذکر کلمه مؤلف ومصنف هردو به کار برده شده است . هرچند که اکثر اوقات مؤلف و مُصَنِف را مترادف یکدیگر دانسته و از هردو برای بیان یک مقصود استفاده می کنند ولی بین آنها تفاوت است .
مؤلف کسی است که نوشته ها و آثار و ابتکارات دیگران را جمع آوری و با ذوق و ابتکار شخصی خود عرضه می کند . فرضاً کسی درمورد کانت و فلسفه او کتابی می نویسد، نویسنده را دراین حالت مؤلف می گویند. درحالی که مُصَنِف ، پدید آورنده اثر علمی یا ادبی کاملاً نو وابتکاری می باشد . ( فرهنگ معین)
بنابراین نویسنده یک رمان اصیل - نه اسطوره ای یا فولکلوریک - را مُصَنِف می گویند . هرگاه تصنیف در زمینه های هنری باشد ، به پدید آورنده آن " هنرمند " نیز گفته می شود .
واژه عامی که قانون 1348برای مؤلف و مصنف و هنرمند به کار برده و دربرگیرنده تمامی آنها است ، " پدید آورنده " است. مادۀ اول قانون حمایت ِ مؤلفان و مُصَنِفان و هنرمندان مقرر می دارد : از نظر این قانون به مؤلف و مُصَنِف و هنرمند " پدید آورنده " و به آنچه ازراه دانش یا هنر یا ابتکارآنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به کار رفته " اثر " اطلاق می شود.
اثرهای مورد حمایت قانون :
طبق ماده 2 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مُصَنِفان و هنرمندان ، اثرهای مورد حمایت به شرح زیر ، عبارت است از :
1. کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری .
2. شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد .
3. اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایشی یا پردۀ سینما یا پخش از رادیو وتلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
4. اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
5. نقاشی و تصویر و طرح ونقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته های خط های تزیینی و هر گونه اثر تزیینی و اثر تجسمی که به هر طریق وروش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.
. هرگونه پیکره و مجسمه 6.
7. اثر معماری از قبیل طرح ونقشه ساختمان .
8. اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد .
9. اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم .
10. اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه ( فولکلور ) یا میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد.