هنر محیطی؛ حرکتی چالش‌برانگیز و مستقل
احمد نادعلیان معتقد است، هنر محیطی ایران با وجود نبودن حمایت و برخی بی‌توجهی‌ها هنوز نفس می‌کشد و می‌تواند در بیان چالش‌های زیست‌محیطی کشور حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشد.
این هنرمند محیطی به بهانه‌ی برپایی نمایشگاه هنر محیطی ایران در رومانی به خبرنگار بخش هنرهای تجسمی ایسنا گفت: در سال‌های گذشته به‌دلیل سیاست‌های غلط دولت قبل، بسیاری از هنرمندان از فضاهای رسمی مانند موزه هنرهای معاصر و فرهنگستان هنر فاصله گرفتند. البته این شرایط به استقلال اقتصادی و فرهنگی منجر شد.
او ادامه داد: ما اکنون در هنر، دو حوزه تعریف‌شده داریم؛ یکی از آن‌ها که بیشتر به ارزش‌گذاری اقتصادی یک اثر هنری متناسب با بازار معطوف است و مجرای ورود به این حوزه، ابتدا از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس شروع شد و به اروپا راه پیدا کرد و در حال حاضر در داخل ایران دنبال می‌شود. در این حوزه الگوهایی به تبع کشورهای غربی به هنر ایران وارد شده که می‌تواند یک پشتوانه اقتصادی باشد و من وجود آن را تصدیق می‌کنم، اما باید به این نکته توجه کرد که حضور در این حوزه چارچوب‌های خاص خود را دارد.
نادعیان همچنین بیان کرد: نوع دیگر هنر که خاستگاه برون‌مرزی دارد، هنر انتقادی و اعتراضی است. هنر محیطی با توجهی که به مسائل محیط زیست دارد، تنها هنری است که در ایران به‌دلیل نداشتن تعارض با سیاست‌های کلی، هنوز نفس می‌کشد و با این‌که ممکن است دیدگاه‌های اجتماعی با استنباط سیاسی داشته باشد و حرکت‌های چالش‌برانگیز درپی داشته باشد، استقلال خود را حفظ کرده است.
این هنرمند در بخش دیگری از سخنانش به فعالیت نسل جوان در زمینه هنر محیطی اشاره و اظهار کرد: این نسل جوان - به‌جز برگزاری نمایشگاه رومانی - به‌دلیل ارتباطاتی که در طول سال‌ها فعالیت به‌دست آورده، کارهای‌شان در کاتولوگ‌ها، تقویم‌ها و برنامه‌های بین‌المللی پذیرفته می‌شود. هنرمندان محیطی در رسانه‌های مختلف از جمله ویدئوآرت، هنر اجرا و چیدمان، فعالیت می‌کنند که همه آن‌ها منشعب یا مرتبط با هنر محیطی است.
او ادامه داد: در جامعه‌ی ما که استادان هنر به‌صورت سنتی در یک قلمرو کار کرده و درس داده‌اند این هنر زیاد جدی گرفته نشده و موفقیت‌های آن‌ها در عرصه‌های بین‌المللی مورد توجه قرار نگرفته است. جامعه ما طوری شده است که توانمندی و موفقیت به‌نوعی با ابعاد اقتصادی ارزشیابی می‌شود. کسی که با سنگ، برگ و کالبد خودش کار و هنرش را ارائه می‌کند، جدی گرفته نمی‌شود. با این حال با اشرافی که من نسبت به وضعیت هنر محیطی در کشورهای همسایه دارم، می‌دانم که پیشینه و گستره هنر ایران نسبت به همسایه‌هایش بسیار پیش‌روتر است.
این هنرمند در ادامه به تأثیر هنر محیطی بر بیان چالش‌های زیست‌محیطی اشاره کرد و گفت: اکنون که در کشور ما چالش‌های زیست‌محیطی گریبانگیر مردم شده است، هنر محیطی می‌تواند فرصتی باشد که ذهن ما را بیدار کند. این هنر در آینده، حرفهای زیادی برای گفتن خواهد داشت. سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با حوزه محیط زیست باید بدانند که گاهی می‌توان به جای صدور دستورالعمل‌های مختلف و گرفتن اسلحه در دست، از کشته شدن بز کوهی و پلنگ ایرانی جلوگیری کرد. خوبی این هنر آن است که با وجود این‌که توجهی به آن نمی‌شود، تغییر کردن مسوولان و دولت‌ها وقفه‌ای در کار آن ایجاد نمی‌کند و روی پای خودش ایستاده است.
او همچنین هنرمندان فعال در زمینه هنر محیطی ایران را به سه دسته تقسیم کرد و توضیح داد: هنرمندانی که به‌شکل حرفهای درگیر این هنر هستند، به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته نسل جوانی که از قبل، در کلاس‌های نظری من که سال‌ها پیش برگزار کردم، شرکت می‌کردند و حالا به‌صورت مستمر و جدی، این هنر را دنبال می‌کنند. عده‌ای دیگر که فاصله سنی آن‌ها با من کم است، در قلمروی نقاشی، مجسمه‌سازی یا هنر جدید برای خودشان جایگاهی داشتند و در بعضی از کارهای‌شان گرایش‌های هنر محیطی داشته و حالا این هنر را به‌صورت جدی دنبال می‌کنند. دسته سوم نیز کسانی هستند که حتی این گرایش مستمر را هم ندارند، اما به‌شکل موردی و پراکنده کارشان را می‌توان در این تعریف و چارچوب دنبال کرد.
وی ادامه داد: فعال‌ترین بخش ماجرا آن‌هایی هستند که این نوع الفبا و قلمرو را به‌شکل حرفهای سرلوحه کارشان قرار داده‌اند. در سال‌های اول، هنرمندان به‌صورت گردشی در شهرهای مختلف و در نمایشگاه‌هایی که برپا می‌شد، حضور پیدا می‌کردند و بیشتر آن‌ها از نسل جوان بودند. چهار - پنج سال بعد، شرایط حرفهای باعث شد آن‌ها به‌صورت مستقل هنر محیطی را دنبال کنند. ما اگرچه اکنون از جریان کاری هم مطلع هستیم، اما استقلال کاری داریم و آن‌ها با مرکز ما در تعامل هستند.
این هنرمند همچنین به ارتباطات مرکز پردیس با مراکز خارجی اشاره و اظهار کرد: مرکز هنری پردیس که سه ساختمان دارد، به‌عنوان هنرمندسرا تعریف می‌شود، یعنی مکانی که هنرمندان کشورهای دیگر می‌توانند در آن حضور یابند و زندگی و کار کنند. این موقعیت باعث شده که ما با دیگر مراکز هنر محیطی در خارج از کشور ارتباط بگیریم که یکی از شاخص‌ترین آن‌ها، گروه «یاتو» است که دوسالانه هنر در طبیعت را در کره جنوبی برگزار می‌کند. ما بعد از یک دوره برگزاری نمایشگاه، تبادل فرهنگی داشتیم و آن‌ها یک‌بار به ایران آمدند و به واسطه وزارت فرهنگ کره و یونسکو، با هنر محیطی ایران ارتباط برقرار کردند. بعد از سفرهای من به کره جنوبی، مرکز هنری ما اعتبار خاصی بین مراکز خارج از کشور و گروه «یاتو» پیدا کرد و نتیجه آن، حضور هنرمندان ایرانی در دوره‌های مختلف اسکان هنرمندان ایرانی بود و کارهای هنرمندان ایرانی در ساختمان این گروه معرفی شد.
نادعلیان اضافه کرد: نسل جوان ما استعداد و توانمندی خود را در هنر محیطی نشان می‌دهد. محمود مکتبی بعد از سفر به کره جنوبی، با یک هنرمند و کیوریتور از کشور رومانی آشنا شد و به این ترتیب، موضوع برپایی نمایشگاه هنر محیطی ایران در کشور رومانی مطرح شد. مکتبی با کمک دیگر هنرمندان محیطی تمام برنامه‌ریزی‌های مربوط این رویداد را انجام داد و از من هم دعوت کرد تا در کنار آن‌ها حضور داشته باشم که متأسفانه به‌دلیل طول کشیدن سفرم به آمریکای جنوبی نتوانستم با آن‌ها همسفر شوم؛ اما تا آنجا که اطلاع دارم افرادی از دو - سه نسل هنرمندان محیطی که به آن‌ها اشاره کردم، در این نمایشگاه حضور دارند. همچنین علاوه بر هنرمندانی که در قالب یک گروه به رومانی سفر کرده‌اند، گزیده‌ای از 10 سال هنر محیطی ایران و آثار هنرمندان مختلف در این نمایشگاه به‌نمایش گذاشته می‌شود.