تصور رایج این است که پاپ آرت یک موج هنری اصالتا آمریکایی است. ولی نقطه آغاز آن در بریتانیا بود.

گالری هنری تیت مدرن در قلب شهر لندن میزبان نمایشگاه بسیار بزرگی از آثار این موج هنری است.

حقیقت این است که اکثر تصاویر و نمادهایی که آنها را با پاپ آرت مرتبط می دانیم ستاره ها و محصولات آمریکایی را به ذهن می آورند: از الویس پرسلی، مریلین مونرو و اعضای خانواده کندی گرفته تا همبرگر، هات داگ، اتومبیل های فورد و قوطی های کنسرو.

به همین خاطر شاید برای بسیاری تعجب آور باشد که پاپ آرت نه در آمریکای مدرن بلکه در بریتانیای کهن، این سرزمین بارانی و مهد نزاکت و محافظه کاری خلق شد.

پایه گذاری موج هنری پاپ آرت نتیجه فعالیت های نوآورانه گروه کوچکی از متفکران، هنرمندان و معماران پیشروی بود که از تازگی فرهنگ مدرن به وجد آمده و در اوایل دهه پنجاه میلادی خود را "گروه مستقل" می نامیدند.

رهبر این گروه هنرمندی بریتانیایی به نام ریچارد همیلتون بود که امروز به عنوان پایه گذار پاپ آرت بریتانیا شناخته می شود. او برای خلق کولاژها و نقاشی های خود از آگهی های تجارتی آن زمان الهام می گرفت.

او در سال ۱۹۵۶ کولاژ مشهور خود با عنوان "چه چیزی خانه های امروزی را متفاوت و جذاب می کند؟" را خلق کرد. این کولاژ به خاطر کیفیت پیشگویانه شگفت آورش یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین آثار هنری بریتانیا در قرن بیستم تلقی می شود.

بریدن و چسباندن

این اثری هنری کوچک در اصل به عنوان پوستر تبلیغاتی نمایشگاه مهمی تحت عنوان "این آینده است" خلق شد. این نمایشگاه در گالری هنری وایت چپل در شرق لندن برگزار شد و سبک آثاری که درآن به نمایش درآمد همکاری نقاشان، معماران و مجسمه سازان در خلق آثار چند رسانه ای بود. امروزه این نمایشگاه را اساسا به خاطر چیدمانی که ریچارد همیلتون در آن نقش داشت به یاد می آورند.

ریچارد همیلتون (۲۰۱۱-۱۹۲۲)

بخشی که همیلتون و همکارانش طراحی کرده بودند موقع ورود به آن شبیه به پارک بازی بود. چندین شی و وسیله نمادین از فرهنگ پاپ آن سالها در آن گنجانده شده بود از جمله یک دستگاه پخش موسیقی و یک مدل پلاستیکی و بادی بزرگ از بطری آبجوی گینس.

کولاژ ریچارد همیلتون که نسخه سیاه و سفید آن در بروشور نمایشگاه چاپ شده بود، همین فضای سکسی و پرجوش و خروش را تداعی می کرد. او برای خلق این کولاژ از مجلات مصور و سایر اشیا مصرفی آمریکایی استفاده کرده بود که یکی از همفکرانش در "گروه مستقل" به نام جان مک هیل هنگام تحصیل در رشته هنرهای زیبا در دانشگاه یل برایش فرستاده بود.

ریچارد همیلتون این کولاژ را به عنوان استعاره ای طنز آمیز از صنعت آگهی های تجارتی در آمریکا خلق کرده بود که نماد برجسته ای از فرهنگ مصرفی سالهای پس از جنگ و دهه پنجاه میلادی بود. در حقیقت عنوان این اثر خط اول یک آگهی تجارتی بود که در یک مجله آمریکایی به نام ژورنال خانه برای بانوان در سال ۱۹۵۵ چاپ شده بود.

تصویر این آگهی که کف پوش های پلاستیک ساخت شرکتی به نام آرمسترانگ را تبلیغ می کرد، پس زمینه اصلی کولاژ ریچارد همیلتون است که اتاق نشیمن مدرنی با مبلمان های مد روز و براق را نشان می دهد.

او روی این پس زمینه اشیاء و پیکرهای گوناگونی را اضافه کرد از جمله تلویزیون مبله‌ای با صفحه بسیار بزرگ. در سمت چپ کولاژ زنی (که شاید خدمتکار باشد) با پیراهن قرمز رنگ با یک جاروی برقی که لوله آن در حد عجیبی طولانی است، مشغول تمیز کردن پلکان است.

در بخش اصلی اتاق نشیمن زوجی خوش قیافه و نیمه عریان برای گذراندن شبی مفرح آماده می شوند. اما برجسته ترین پیکره در این کولاژ مرد برهنه ای است که به غیر از شورت سفیدی چیز دیگری به تن ندارد.

این مرد در دست راست خود به جای دمبل آبنباتی چوبی بزرگ گرفته که پوسته آن زرورق قرمز رنگی است و روی آن اسم شرکت تولید کننده اش "توتسی پاپ" با رنگ زرد نوشته شده است. به نظر می رسد که این آبنبات چوبی که در این کولاژ حالت یک عصای جادویی را پیدا کرده، عنوان این موج هنری را به آن اعطا کرده است. تابلوی کولاژ ریچارد همیلتون معمولا به عنوان اولین اثر در موج هنری پاپ آرت و گاه حتی مانیفست آن تلقی می شود.

طنز گزنده

مرد که هیکلش مثل بدنسازهاست، آب‌نبات چوبی را طوری گرفته که شبیه آلت تناسلی بزرگی است: زنی نیمه عریان که در سمت دیگری اتاق روی پشتی مبلی نشسته، با سینه های بزرگ و برآمده ، گوشواره های براق و کلاهک چراغ خواب را مثل کلاه روی سرش گذاشته است و مرد آب‌نبات را به سوی نشانه رفته است.

این کولاژ در عین حال یک نوع شیفتگی به فانتزی زندگی بی عیب و نقص آمریکایی را هم نشان می دهد

در این کولاژ علاوه بر تلویزیون مبله و جارو برقی چندین وسیله دیگر که نماد اقتصاد مصرفی هستند دیده می شوند، از جمله یک قوطی کنسرو بزرگ گوشت خوک (که در زبان انگلیسی به آن "هم" گفته می شود و مترادف بخش اول نام خانوادگی ریچارد همیلتون و در حقیقت روش شوخ طبعانه ای برای امضای هنرمند است) علامت بزرگ شرکت اتومبیل سازی فورد که مثل نشان های حکومتی قرون وسطایی طراحی شده، یک ضبط صوت و یک کف پوش سیاه و سفید.

روی دیوار یک نقاشی پرتره قدیمی دوره ویکتوریا (اواخر قرن نوزدهم) در کنار تصویر بزرگی از جلد یک کتاب کمیک به نام "عشق های جوانی" آویخته شده است. این اشاره موجز به کتابهای کمیک سالها قبل از آن است که روی لیکتنستاین یکی از چهره های معروف پاپ آرت، از تصاویر کتاب های کمیک در تابلوهای نقاشی خود استفاده کند.

نکته سوررئال و تعجب آور دیگر در این کولاژ این است که سقف اتاق نشیمن در حقیقت یک عکس وارونه از پوسته کروی زمین است که به نظر می رسد از فضا گرفته شده باشد. این اشاره غیرمستقیمی به مسابقه فضایی آمریکا و اتحاد شوروی است. ولی در عین حال یادآور این نکته است که با نگاه از فضا می توان دید که دغدغه ها و دلمشغولی های مردمان در روی کره زمین تا چه حد حقیر و بیهوده اند.

شکی نیست که ریچارد همیلتون در این کولاژ شکل به اصطلاح مطلوب زندگی مدرن را به طنز گرفته است. ولی در عین حال حدی از شیفتگی به همین دنیای مدرن را می توان در آن دید چون این کولاژ یک نوع شیفتگی به فانتزی زندگی بی عیب و نقص آمریکایی را نیز به نمایش می گذارد. به این اعتبار می توان گفت که اثر ریچارد همیلتون از منظر بریتانیایی که خیلی از این چیزها را ندارد، با ترکیبی از ستایش و نقد به آمریکایی که همه چیز دارد، نگاه می کند.

به همین خاطر این اثر ریچارد همیلتون با وجودیکه در اواسط دهه پنجاه میلادی خلق شده حکم یک فهرست معنایی و یا خلاصه ای از عناصر و دستمایه های اصلی پاپ آرت است. در آن می توان عناصری مثل عکس زنان برهنه، آگهی های تجارتی، کتابهای کمیک و بسیار یدیگر از نمادهای پاپ آرت را دید. و فراموش نکنیم که این اثر چندین سال قبل از به رسمیت شناخته شدن پاپ آرت به عنوان یک جنبش هنری بین المللی خلق شده است.

ریچارد همیلتون به شکلی جهت حرکت هنر معاصر را دریافته بود و کولاژ عالی او پر از تصاویر و نمادهایی است که سمت و سوی این حرکت را علامت گذاری کرده اند.